Zabójcza dieta – ANOREKSJA (cz.2)

Wpływ anoreksji na stan skóry, włosów i paznokci.
Coraz więcej osób dotkniętych skórnymi powikłaniami anoreksji szuka pomocy w gabinetach kosmetologicznych, warto przyjrzeć się jaki wpływ ma ta choroba na organizm człowieka, szczególnie stan skóry, włosów i paznokci.

Wpływ anoreksji na skórę
Skóra jest jednym z pierwszych narządów, który manifestuje objawy niedoborów substancji odżywczych, takich, jak: białka, niezbędnych kwasów tłuszczowych (kwasu linolenowego, eikozanowego i arachidonowego), elektrolitów, związków mineralnych (cynku, selenu) i witamin (biotyny, niacyny, witaminy B12, witaminy A). Zmiany skórne, które spotykamy w anoreksji spowodowane są:

• spożywaniem tylko wybranych, niskokalorycznych składników pokarmowych, przy równoczesnym unikaniu innych,
• długim czasem trwania choroby,
• stosowaniem leków przeczyszczających, moczopędnych, wlewek przeczyszczających, wymiotów, itp.

Objawy skórne, które są efektem niedożywienia w anoreksji, to: suchość skóry (xerosis cutis), owłosienie typu lanugo (hypertrichosis lanuginosa), zażółcenie skóry (carotenoderma), trądzik (acne), hiperpigmentacje, łojotokowe zapalenie skóry, akrocyjanoza (acrocyanosis), wybroczyny, odmrożenia (chilblain), wyprzenia międzypalcowe, siność siatkowata (livedo reticularis), zanokcica, uogólniony świąd skóry (pruritus), obrzęki, oziębienie dystalnych części palców, pellagra (zmiany skórne na skutek niedoboru niacyny), szkorbut, charakterystyczne zmiany skórne na skutek niedoboru cynku (acrodermatitis enteropathica), oznaki samookaleczenia na skórze, zapalenie kącików ust (perleche) i czerwieni wargowej (cheilitis), rozstępy skórne, nabyte kręcenie się włosów (pili torti), obrzęki związane z intensywną realimentacją (refeeding syndrome).

Suchość skóry (xerosis cutis) obserwowana jest u większości pacjentów z zaburzeniami odżywiania. Najczęściej ma ona postać uogólnioną, ale może również występować miejscowo, np. na łokciach, kolanach, tułowiu, dłoniach, czy stopach. Charakteryzuje się szorstkością, aż do zmian przypominających łuskę. Jeśli sucha skóra występuje razem z przebarwieniami, to przypomina „brudną” skórę („dirty skin”). Suchość skóry jest spowodowana zmniejszoną aktywnością gruczołów łojowych, na skutek niedoborów energetycznych i spowolnionej przemiany materii. Jest także skutkiem braku witamin i soli mineralnych. Poza tym chorzy na anoreksję z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi, nasilają już istniejącą suchość skóry poprzez jej częste mycie. Suchość skóry była obserwowana przez różnych badaczy u 58-97% chorych z anorexia nervosa.

Znaczne niedobory witaminowe (witaminy C i ryboflawiny) oraz mineralne wywołują także inne objawy w obrębie błon śluzowych ust i jamy ustnej. Zapalenie czerwieni wargowej (cheilitis) obserwowano u 41,6-76% chorych z anoreksją, natomiast zapalenie kącików ust (perleche) u 24% pacjentów. Objawy te są dodatkowo nasilone przez suchość skóry.

Owłosienie typu lanugo (hypertrichosis lanuginosa) są to miękkie, jasne i delikatne włoski, przypominające meszek, pojawiające się zwłaszcza u młodszych pacjentów z jadłowstrętem psychicznym. Mogą występować na twarzy, ramionach, brzuchu i plecach. Histologiczna budowa tych włosków jest taka sama jak normalnego włosa. Owłosienie to jest efektem niedoborów białkowo-kalorycznych. Owłosienie typu lanugo występuje w anoreksji u dzieci i młodzieży. Nie występuje w niedożywieniu z innych przyczyn. Owłosienie to ustępuje razem ze wzrostem masy ciała. Lanugo może pomagać w regulacji temperatury ciała, przy braku wystarczającej ilości tkanki podskórnej. Owłosienie typu lanugo nie jest objawem wirylizacji, ale związane jest z obniżeniem aktywności 5-alfa-reduktazy, prawdopodobnie na skutek niedoczynności tarczycy.

Zmiany skórne na dłoniach („anorectic hand”) patognomiczne dla anorexia nervosa to: xerosis, carotenoderma, acrocyanosis, livedo reticularis (na skutek małej ilości podskórnej tkanki tłuszczowej, zostaje wyraźnie uwidoczniona siatka naczyń krwionośnych). Inne zmiany skórne na dłoniach charakterystyczne dla jadłowstrętu psychicznego, to objaw Russella i oziębienie rąk.

Carotenoderma – jest to żółtawo-pomarańczowe zabarwienie skóry, spowodowane zwiększonym stężeniem karotenu we krwi. Carotenoderma obserwowana jest również u chorych z anoreksją (20,8% chorych z jadłowstrętem psychicznym), ale również występuje jako objaw charakterystyczny dla bulimii i innych zaburzeń odżywiania. Do wystąpienia tego objawu predysponuje nie tylko nadmierne spożywanie wyżej wymienionych produktów, ale także zmniejszony metabolizm karotenu w wątrobie (zwolniona jest podstawowa przemiana materii w anoreksji) oraz odkładanie się nadmiaru tego związku w tkankach.

Akrocyjanoza (acrocyanosis) – jest to zasinienie oraz oziębienie skóry rąk i stóp na skutek skurczu małych tętniczek i wtórnego rozszerzenia naczyń żylnych. Objaw ten dotyczy częściej chorych z poważniejszym przebiegiem anoreksji, gdy BMI < 16 kg/m2. Objaw ten ustępuje w wyniku przyrostu masy ciała. Nie do końca wiadomo, dlaczego akrocyjanoza pojawia się u chorych z jadłowstrętem psychicznym. Zasinieniu skóry rąk i stóp towarzyszy często także drugi objaw – bladość skóry twarzy i tułowia, razem ze zwolnionym tętnem i podwyższonym stężeniem glukozy na czczo. Wskazuje to na zaburzenia termoregulacji u chorych na anoreksję i jest wyrazem adaptacji dla maksymalnego zachowania ciepła. Różni autorzy obserwują występowanie acrocyanosis u 29-40% pacjentów z anoreksją. U dzieci obserwuje się także objaw Raynaud (napadowy skurcz tętnic) i siność siatkowata (livedo reticularis).

Objaw Russella (Russell’s sign) – jest to obecność modzeli na skórze grzbietowej strony dłoni, w wyniku częstego jej tarcia o górne siekacze podczas wkładania dłoni do ust i prowokowania wymiotów. Objaw ten występuje u 4,1-14,2% chorych z postacią bulimiczną anoreksji.

Uogólniony świąd skóry (pruritus) może wynikać z nadmiernej suchości skóry w anoreksji, nadmiernego kompulsywnego mycia się, zaburzeń immunologicznych w przebiegu choroby, a także z podwyższonej aktywności opioidowej. Występowanie tego objawu obserwuje się u 11,7% chorych z postacią restrykcyjną anoreksji i u 28,5% pacjentów z postacią bulimiczną.

Trądzik (acne vulgaris) może być wywołany u młodych ludzi przewlekłym głodzeniem się, ale z drugiej strony może być też jedną z przyczyn wywołujących samą anoreksję, ponieważ młode dziewczęta i chłopcy stosują nieraz restrykcyjne diety, aby pozbyć się trądziku. Wywołuje to dużą utratę masy ciała i może prowadzić do rozwoju choroby. Trądzik lokalizuje się ze średnim lub dużym nasileniem na twarzy i tułowiu. Według badań trądzik występuje u 41,6% pacjentów z anoreksją.

U chorych z anoreksją występują również często ślady samookaleczenia. Niektórzy autorzy określają je jako objawy „naprowadzajace”, będące efektem działań samodestrukcyjnych u chorych z jadłowstrętem psychicznym. Możemy tu wymienić takie oznaki, jak np.: ślady podpalania lub cięcia skóry, ślady po wenesekcji, zasinienia, przeczosy, owrzodzenia, wyprzenia znajdujące się między palcami w efekcie kompulsywnego mycia skóry rąk, erythema ab igne (siateczkowate przebarwienia na skórze i teleangiektazje na skutek częstego przykładania butelek z gorącą wodą do skóry ud i brzucha, aby zminimalizować uczucie zimna), a także trichotillomanię – nawykowe wyrywanie sobie włosów, które prowadzi do wyłysienia.

Wpływ anoreksji na włosy
Do najczęstszych zmian w wyglądzie i strukturze włosów oraz skóry głowy, jakie obserwujemy w wyniku anoreksji, należą: suchość skóry głowy, łamliwość włosów, wypadanie włosów, a także łysienie (alopecia). Na suchość i łamliwość włosów, a także łysienie typu telogenowego (wypadają włosy będące w fazie spoczynkowej, w odróżnieniu od włosów w fazie wzrostu – anagen) u młodzieży oraz dzieci z tym zaburzeniem odżywiania, mają wpływ niedobory biotyny, cynku i niezbędnych kwasów tłuszczowych. Przyczynia się do tego także zwolniony metabolizm hormonów tarczycy.

Wpływ anoreksji na paznokcie
U osób z anoreksją często występują zmiany dotyczące struktury i wyglądu płytki paznokciowej, takie jak: łamliwość, kruchość i obgryzanie paznokci (onychophagia). W literaturze opisano łamliwość i kruchość paznokci u ok. 29-45,8% chorych z anoreksją. Zmiany te są efektem niedoborów białka, witaminy B12 i kwasu foliowego, wapnia, cynku, żelaza, magnezu i fosforu. Podsumowanie

Opieka kosmetologiczna nad osobami cierpiącymi na anoreksję może stanowić istotną formę terapii wspomagającej. Zabiegi i kosmetyki kosmetologiczne pomogą przywrócić prawidłowy poziom nawilżenia, wspomogą odbudowę i utrzymanie naturalnej bariery ochronnej skóry, złagodzą uczucie dyskomfortu związanego z podrażnieniem skóry. Przyspieszają gojenie patologicznych zmian skórnych a w niektórych przypadkach zapobiegną ich dalszemu rozwojowi. Należy jednak pamiętać, że choroba ma podłoże psychiczne. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby kosmetolodzy posiadali wiedzę nie tylko na temat ogólnoustrojowych oraz skórnych powikłań anoreksji, ale również innych jej aspektów, w tym także psychologicznych.

Joanna Klonowska
Wydział Nauk o Zdrowiu
Wyższa Szkoła Inżynierii i Zdrowia w Warszawie