Mocznik – czy tylko nawilża?

Mocznik jest naturalnie występującą substancją. W organizmie człowieka jest wytwarzany jako metabolit białek przez utlenianie aminokwasów w wątrobie i regulowany przez enzym N-acetyloglutaminianu, a wydalany w moczu i pocie. Stężenie mocznika oznacza się również we krwi w przypadku podejrzenia zaburzeń pracy nerek.

Mocznik jest białym kryształem, bardzo dobrze rozpuszczalnym w wodzie, nieznacznie rozpuszcza się w alkoholu oraz w innych rozpuszczalnikach organicznych. Inne nazwy mocznika z którymi często można się spotkać to: karbamid, żywica karbamidowa, karbonylodiamina, urea czy isourea.

Mocznik jest silnie higroskopijny co oznacza, że silnie wyłapuje wodę ze środowiska zewnętrznego i ją zatrzymuje. Właśnie ta właściwość wpływa na to, że jest bardzo dobrym składnikiem nawilżających emulsji kosmetycznych. Inne substancje dostępne na rynku o podobnych właściwościach nawilżających to: gliceryna, sorbitol czy alfa-hydroksykwasy. Mocznik naturalnie występuje również w warstwie rogowej naskórka i jest kluczowym budulcem naturalnego czynnika nawilżającego (NMF) - jest tam go około 7% i maleje z wiekiem.

Działanie mocznika zależne jest od jego stężenia w produkcie.
W przypadku niskich stężeń (3-10%) wykazuje działanie nawilżające lecz jedynie pośrednio. Nie posiada właściwości higroskopijnych, ale modyfikuje strukturę chemiczną białek osłaniając miejsca wiązania wody, dzięki czemu wpływa na większą zawartość wody w warstwie rogowej. Mocznik w ten sposób zmniejsza TEWL (transepidermalną utratę wody). Zastosowanie wyższych stężeń mocznika (10-30%) wpływa na rozerwanie wiązań wodorowych z keratyną, co prowadzi do jej denaturacji i solubilizacji. Te właściwości keratolityczne wpływają również na większą przepuszczalność innych substancji, wykazując tym samym efekt synergistyczny z innymi środkami miejscowymi.

Mocznik jest chętnie wykorzystywany zarówno w kosmetologii jak i dermatologii.
Preparaty z wyższą zawartością polecane są u pacjentów chorych na łuszczycę, atopowe zapalenie skóry, rybią łuskę oraz z nadmiernym rogowaceniem skóry, a także w preparatach do pielęgnacji stóp. Aktualnie nie wykazano działania alergizującego na skórę. Możliwe działania drażniące mogą wynikać z zastosowania na otwarte rany lub niewłaściwie dobranej formuły preparatu kosmetycznego do określonego stadium schorzenia. W przypadku niedoboru mocznika u osób starszych i pacjentów cierpiących na wyprysk alergiczny objawy suchej skóry można złagodzić za pomocą kosmetyków zawierających mocznik lub jego prekursor argininę.

Roztwory mocznika są względnie niestabilne i po odstaniu, ogrzewaniu lub wystawieniu na działanie kwasów lub zasad, mocznik ulega hydrolizie do amoniaku i dwutlenku węgla. Ta niestabilność preparatów na bazie wody doprowadziła do problemów z rozwojem oryginalnych kremów mocznikowych, powodujących nieprzyjemny zapach amoniaku, wymagających chłodzenia i skrócenia okresu przydatności do spożycia. Niestabilność rozwiązano przez dodanie stabilizatorów, takich jak mleczan sodu, kwas mlekowy, laktony lub zastosowanie mieszaniny wody i glikolu propylenowego jako rozpuszczalnika. Złożono wiele patentów związanych konkretnie ze stabilizacją mocznika w produktach dermatologicznych i kosmetycznych. Jednakże wykazano, że dodatek substancji pomocniczych może wpływać na skuteczność nawilżania mocznika. Podobnie, keratolityczne działanie mocznika, które występuje przy stężeniach ponad 10% zwiększa się w obecności silnie okluzyjnych środków, takich jak wazelina.

Mocznik zatem zarówno nawilża, ale też zmiękcza, natłuszcza, czyli należy do grupy emolientów, które polecane są szczególnie dla pacjentów ze skórą suchą.
 

Ewa Mor
Koło Naukowe Kosmetologii Leczniczej
Wydział Nauk o Zdrowiu
Wyższa Szkoła Inżynierii i Zdrowia w Warszawie
Opiekun naukowy: dr Joanna Klonowska