Okluzja w kosmetologii

Maski znajdują szerokie zastosowanie w intensywnej pielęgnacji skóry twarzy i całego ciała. Same w sobie nie stanowią zabiegu, ale są kluczem do poprawy funkcji skóry. Działanie większości masek opiera się na zjawisku okluzji. Tworzą one na powierzchni skóry nieprzepuszczalną warstwę – dzięki temu usprawniają resorpcję składników aktywnych.

W kosmetyce i kosmetologii OKLUZJA (łac. occlusio „zamknięcie” od occludere, occlusum „zamknąć”) polega na wytworzeniu na skórze powłoki (filmu) po aplikacji kosmetyku. Jej zadaniem jest ochrona skóry przed nadmierną utratą wody poprzez zmniejszenie lub uniemożliwienie odparowania wody z naskórka.

Za pomocą produktów kosmetycznych można osiągnąć dwa rodzaje okluzji:

• Okluzję ciągłą – oznacza stworzenie na powierzchni skóry nieprzepuszczalnego, szczelnego filmu. Tego typu okluzja nie powinna trwać dłużej niż kilka do kilkunastu minut.
• Okluzję nieciągłą – oznacza stworzenie na powierzchni skóry półprzepuszczalnego filmu, pozwalającego na częściowe odparowywanie wody z powierzchni skóry. Z tego typu okluzją na skórze spotykamy się na skutek naturalnie wytworzonego płaszcza hydro-lipidowego.

Substancje kosmetyczne o właściwościach okluzyjnych

Właściwości okluzyjne mają przede wszystkim stosowane w kosmetykach substancje o budowie hydrofobowej, tzn. takie, których cząsteczki chemiczne mają skłonność do odpychania od siebie cząsteczek wody. Warto przyjrzeć im się dokładniej, ponieważ są często zauważalne w składach INCI kosmetyków:

• Węglowodory, a w tym: wazelina (Petrolatum), olej mineralny (Mineral Oil), parafina (Paraffinum Liquidum), wosk parafinowy (Cera Microcristallina), cerezyna – rafinowany wosk ziemny (Ceresin), ozokeryt – wosk ziemny (Ozokerite), skwalen (Squalene), skwalan (Squalane). Są to związki obojętne biologicznie, które tworzą okluzję ciągłą, uniemożliwiającą wymianę gazową przez skórę. Przez to mogą mieć działanie komedogenne (zaskórnikotwórcze). Osoby ze skórą tłustą lub trądzikową powinny unikać tych substancji w kosmetykach.
• Woski – estry wyższych alkoholi tłuszczowych i wyższych kwasów tłuszczowych. Woski tworzą tzw. okluzję nieciągłą, która pozwala na wymianę niektórych substancji między skórą a środowiskiem. W składach masek odnajdujemy woski:
  - pochodzenia naturalnego: zwierzęce – wosk pszczeli (Cera Alba), lanolina (Lanolin); woski roślinne – karnauba (Cera Carbauba), ciekły wosk z nasion krzewu jojoba (Simmondsia Chinensis/Jojoba Seed Oil), wosk Karnauba z liści    kopernicji (Cera Carbauba), wosk Candelilla z liści wilczomlecza (Euphorbia Cerifera / Candelilla Wax),
  - lub syntetycznego: palmitynian cetylu (Cetyl Palmitate), mirystynian izopropylu (Isopropyl Myristate), palmitynian izopropylu (Cetyl Isopropyl).
• Kwasy tłuszczowe: kwas stearynowy (Stearic Acid), kwas palmitynowy (Palmitic Acid), kwas oleinowy (Oleic Acid). Najcenniejsze dla skóry są kwasy nienasycone, np. kwas linolowy czy kwas gamma-linolenowy, w kosmetykach występują one w olejach pochodzenia roślinnego.
• Alkohole tłuszczowe – to ciała stałe podobne do wosku, które otrzymuje się z kwasów tłuszczowych. Są niedrażniącymi środkami zmiękczającymi, natłuszczającymi i wygładzającymi skórę, jednak niektóre z nich w większych ilościach mogą wywoływać zmiany trądzikowe, np. alkohol cetylowy (Cetyl Alkohol), stearylowy (StearylAlcohol),
• Silikony – to grupa związków o różnorakiej budowie chemicznej, mniej lub bardziej okluzyjne w zależności od budowy. Silikony występują najczęściej pod nazwą Dimethicone lub Cyclomethicone. Podobnie jak oleje mineralne są składnikiem kontrowersyjnym. Z jednej strony są obojętne dla skóry, a nawet chronią przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Z drugiej strony, ze względu na swoją trwałość, są bardzo ciężkie do usunięcia, ich pozostałości na skórze mogą mieć działanie komedogenne i nasilać stany zapalne.

Oprócz substancji hydrofobowych, istnieją też substancje hydrofilowe (ich cząsteczki chemiczne mają skłonność do łączenia się z wodą) o działaniu okluzyjnym, inaczej błonotwórczym, np. hydrolizaty białek, polisacharydy:

• Makrocząsteczki biologiczne, które po odparowaniu wody pozostawiają na skórze ochronną warstwę: - kolagen (Kolagen),
  - kwas hialuronowy (Hialuronic Acid) i jego sól sodowa (Sodium Hialuronate),
  - elastyna (Elastin),
  - glikozoaminoglikany (GAG),
• Substancje o właściwościach żelujących – tworzące żele:
  - Karbopol (Carbopol),
  - CMC – karboksymetyloceluloza (Carboxymethylcellulose),
  - HEC – hydroksyetyloceluloza (Hydroxyethylcellulose),
  - żel z aloesu (Aloe Vera, Aloe Barbadensis Leaf Juice).

Formy kosmetyków o właściwościach okluzyjnych

Maski są tą formą produktów kosmetycznych, których głównym celem (oczywiście nie wszystkich) jest wytworzenie okluzji. Obrazowo można je porównać do kompresu, który nie przepuszcza wody, przez co zmniejsza transepidermalną utratę wody (TEWL) z naskórka, która jest naturalnym zjawiskiem występującym w skórze. W efekcie, nawilżenie warstwy rogowej ulega chwilowej poprawie.

W większości przypadków efekty terapeutyczne masek okluzyjnych, mimo różnorodności form, związane są z ich właściwościami fizycznymi. Same maski są biologicznie obojętne, nie zawierają substancji aktywnych. Ponieważ jednak okluzja 10-krotnie zwiększa przenikanie składników aktywnych, zaleca się ich aplikowanie przed nałożeniem masek w postaci ampułek lub kremów. Jest i taki rodzaj masek okluzyjnych, które wzbogacone są składnikami aktywnymi, np. wykonane z włókniny propylenowej czy biocelulozy nasączonej witaminami zamkniętymi w liposomach. Aby jeszcze bardziej ułatwić resorpcję, przed nałożeniem maski okluzyjnej poleca się wykonanie zabiegu delikatnego złuszczania naskórka, w celu usunięcia martwych komórek i wzmocnienia efektu.

Chociaż w kosmetologii okluzja jest bardzo pomocna, należy pamiętać, że długotrwała ciągła (nieprzepuszczalna) jest zjawiskiem dla skóry niekorzystnym, może prowadzić do jej nadmiernego odwodnienia. Do głębszych partii skóry dociera bowiem sygnał, że stan nawilżenia skóry jest właściwy i w związku z tym nie należy uruchamiać mechanizmów odpowiedzialnych za hamowanie TEWL. Jednak maski kosmetologiczne nakłada się zwykle na krótki okres 5-20 minut, kilka razy w tygodniu, co w żadnym stopniu nie szkodzi skórze, za to poprawia jej wygląd. Wytworzenie okluzji łatwo jest sobie wyobrazić, w przypadku nakładanych na twarz masek, które zastygają na skórze. W przypadku kremów, balsamów i lotionów, okluzja ma charakter lipofilowy i powstaje na skórze po odparowaniu z preparatu kosmetycznego, będącego najczęściej emulsją, większości wody i substancji lotnych.

Najważniejsze rodzaje masek okluzyjnych

• Parafinowe – parafinę rozgrzaną do temperatury ok. 50°C nakłada się warstwami aż do osiągnięcia kilkumilimetrowej grubości. Pierwsza warstwa szybko stygnie, więc stanowi ochronę przed nadmiernym przegrzaniem skóry. Parafina dzięki dużej pojemności cieplnej i ograniczonemu przewodnictwu cieplnemu długo utrzymuje ciepło i wolno oddaje je otoczeniu. Przy stygnięciu zmniejsza swoją objętość o 10-20% i w związku z tym wywiera na skórę poddaną jej działaniu ucisk, który dodatkowo zwiększa się przy wzroście objętości przegrzanej w czasie zabiegu skóry. Właściwość ta zwiększa przekazywanie tkankom ciepła, oraz – dzięki uciśnięciu naczyń skórnych – zmniejsza odprowadzanie ciepła z prądem krwi. Temperatura skóry pod maską wacha się od 39 do 41°C i jest optymalna dla wzmożenia aktywności procesów przemiany tkankowej. Zabiegi parafinowe usprawniają krążenie w naczyniach włosowatych skóry, wzmagają procesy utleniania tkankowego, ułatwiają resorpcję przeznaskórkową i wydalanie z tkanek toksycznych produktów procesu zapalnego. W zależności od zastosowanego pod maski biologicznie aktywnego koncentratu, mogą być stosowane w zasadzie do wszystkich rodzajów skóry z różnymi problemami kosmetologicznymi. Do cer najwrażliwszych, naczyniowych, można wykorzystać maki parafinowe tzw. „zimne” o niskich temperaturach topnienia.
• Gipsowe (termomodelujące) – to samorozgrzewające się mieszaniny różnych substancji, np. siarczanu wapnia, węglanu cynku, węglanu magnezu, kaolinu, siarki, gliceryny i lateksu, stosowane na twarz i ciało, doskonałe do zabiegów na biust. Występują w postaci proszku, który należy zmieszać z wodą, aby uzyskać gęstą lepką masę. Podczas nakładania są chłodne, miękkie i plastyczne. Po około 15 minutach twardnieją rozgrzewając się do temperatury 40-42°C, a następnie powoli schładzają. Powodują rozszerzenie ujść gruczołów, naczyń krwionośnych, poprawę mikrokrążenia oraz dotlenienie skóry. Dzięki temu składniki aktywne wcześniej zaaplikowane penetrują głębiej. Warto również zauważyć, że maski gipsowe powodują kompresję, zapewniającą utrwalenie tkanek miękkich twarzy, dając efekt liftingu. Zalecane są także przez lekarzy po zabiegach laserowych, peelingach chemicznych, dermabrazjach, operacjach plastycznych i poparzeniach skóry, w celu szybszego gojenia uszkodzonych tkanek oraz minimalizowania blizn. Przy pomocy jednej maski można zapewnić skórze różne zestawy składników aktywnych oddziałujących na różnorodne problemy skórne.
• Kolagenowe – są wytwarzane z naturalnego hydrolizatu kolagenu i występują w postaci płatów. Bez względu na to czy kolagen wnika w głąb skóry, z całą pewnością działa na jej powierzchni, gdzie jest doskonałym środkiem filmotwórczym. I w tym kontekście doskonale nawilża i regeneruje skórę, sprzyja wygładzaniu blizn, łagodzeniu zmian po opalaniu i po oparzeniach. Jest bardzo dobrze tolerowany, nie alergizuje ani nie podrażnia.
• Alginatowe – zawierają ekstrakt z alg brunatnych (alginat), pozyskiwany ze ścian komórki algowej, będący naturalnym polisacharydem w postaci soli sodowej kwasu alginowego. Jest naturalnym zagęstnikiem i stabilizatorem emulsji. Maski alginatowe tworzą na skórze filtr chroniący przed nadmierną utratą wody. Stymulują przemianę materii, usuwają złogi tłuszczu i poprawiają krążenie.

Joanna Klonowska
Wydział Nauk o Zdrowiu
Wyższa Szkoła Inżynierii i Zdrowia w Warszawie